Ο Stanley Milgram επινόησε άλλο ένα, πολύ πιο διάσημο πείραμα, με το οποίο έδειξε ότι όλοι οι άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους απέχοντας κατά μέσον όρο «έξι βαθμούς διαχωρισμού» (ο φίλος σας απέχει έναν βαθμό από εσάς, ο φίλος του φίλου σας δύο βαθμούς κ.ο.κ).
Στο πείραμα του Milgram, το οποίο διεξήχθη κατά τη δεκαετία του 1960, ζητήθηκε από μερικές εκατοντάδες ανθρώπους που ζούσαν στη Νεμπράσκα να στείλουν ένα γράμμα σε έναν επιχειρηματία στη Βοστόνη, σχεδόν δύο χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Δεν επιτρεπόταν όμως να το στείλουν απευθείας στον ίδιο, παρά μόνο σε κάποιον που γνώριζαν προσωπικά, ζητώντας του να το προωθήσει. Έτσι, κάθε άτομο έστελνε το γράμμα σε εκείνον που πίστευε ότι ήταν περισσότερο πιθανόν να έχει μια προσωπική σχέση με τον επιχειρηματία της Βοστόνης. Οι ερευνητές μέτρησαν τον αριθμό των επιστολών που ταξίδεψαν από άτομο σε άτομο μέχρι τον επιχειρηματία και βρήκαν ότι κατά μέσον όρο ήταν έξι. Αυτό το εκπληκτικό γεγονός στάθηκε αφορμή για μια ολόκληρη σειρά ερευνών αυτού του φαινομένου «μικρού κόσμου», όπως χαρακτηρίστηκε από τους de Sola Pool και Kochen. Πέρασε επίσης στη λαϊκή κουλτούρα με το έργο Six Degrees of Seperation του θεατρικού συγγραφέα John Guare και το διαδικτυακό παιχνίδι γνώσεων «Six Degrees of Kevin Bacon».
Ωστόσο, ορισμένοι ακαδημαϊκοί εξέφρασαν τον σκεπτικισμό τους. Για παράδειγμα, μολονότι η Νεμπράσκα και η Βοστόνη απέχουν πολύ μεταξύ τους (γεωγραφικά και πολιτισμικά), βρίσκονται και οι δύο στις ΗΠΑ. Έτσι, το 2002, ο Duncan Watts (αρχικά φυσικός και κατόπιν κοινωνιολόγος) και οι συνάδελφοί του Peter Dodds και Roby Muhamad αποφάσισαν να επαναλάβουν το πείραμα του Milgram σε παγκόσμια κλίμακα, χρησιμοποιώντας το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ως το μέσο με το οποίο επικοινωνούσαν οι άνθρωποι.
Στρατολόγησαν πάνω από 98.000 άτομα (τα περισσότερα από τις ΗΠΑ) και τους ζήτησαν να στείλουν ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου σε διάφορους αποδέκτες ανά τον κόσμο, προωθώντας το σε κάποιον γνωστό τους που πίστευαν ότι θα μπορούσε να γνωρίζει τον τελικό αποδέκτη. Οι αποδέκτες επιλέγονταν τυχαία από έναν κατάλογο δεκαοκτώ ατόμων σε δεκατρείς χώρες· σε αυτούς περιλαμβάνονταν ένας καθηγητής κάποιου αμερικανικού πανεπιστημίου Ivy League, ένας δημόσιος υπάλληλος στην Εσθονία, ένας σύμβουλος τεχνολογίας στην Ινδία, ένας αστυνομικός στην Αυστραλία και ένας κτηνίατρος του νορβηγικού στρατού —μια αρκετά ετερόκλητη ομάδα. Και πάλι, προς έκπληξη όλων, χρειάστηκαν κατά μέσον όρο έξι περίπου βήματα για να φθάσει κάθε μήνυμα στον αποδέκτη του, κάτι που επιβεβαίωσε την αρχική εκτίμηση του Milgram για το πόσο μικρός είναι ο κόσμος μας.
Ωστόσο, το ότι συνδεόμαστε με τους πάντες μέσω έξι βαθμών διαχωρισμού δεν σημαίνει ότι ασκούμε επιρροή σε όλους αυτούς τους ανθρώπους σε οποιαδήποτε κοινωνική απόσταση από εμάς. Η δική μας έρευνα έδειξε ότι η εξάπλωση της επιρροής στα κοινωνικά δίκτυα ακολουθεί αυτό που έχουμε ονομάσει Κανόνα των Τριών Βαθμών Επιρροής. Ό,τι κάνουμε ή λέμε τείνει να διαδίδεται μέσα στο δίκτυό μας, επηρεάζοντας τους φίλους μας (ένας βαθμός), τους φίλους των φίλων μας (δύο βαθμοί) και, ακόμη, τους φίλους των φίλων των φίλων μας (τρεις βαθμοί). Ωστόσο, η επιρροή μας σταδιακά διασκορπίζεται και παύει να έχει παρατηρήσιμα αποτελέσματα στα άτομα που βρίσκονται πέρα από το όριο των τριών βαθμών διαχωρισμού. Αντιστοίχως, επηρεαζόμαστε από τους φίλους μας που απέχουν από εμάς μέχρι και τρεις βαθμούς, αλλά γενικά όχι πέρα από αυτούς.
Ο Κανόνας των Τριών Βαθμών ισχύει για ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών, στάσεων και αισθημάτων, εφαρμόζεται δε σε φαινόμενα τόσο ανόμοια όσο οι πολιτικές απόψεις, η αύξηση του βάρους και η ευτυχία. Άλλοι μελετητές έχουν τεκμηριώσει ότι, σε κοινωνικά δίκτυα εφευρετών, οι καινοτόμες ιδέες φαίνεται να διαχέονται έως τρεις βαθμούς —δηλαδή, η δημιουργικότητα ενός εφευρέτη επηρεάζει τους συναδέλφους του, τους συναδέλφους των συναδέλφων του και τους συναδέλφους των συναδέλφων των συναδέλφων του, αλλά όχι παραπέρα. Εξάλλου, συμβουλές για καθημερινά ζητήματα που διαδίδονται από στόμα σε στόμα (όπως το πώς να βρει κανείς έναν καλό δάσκαλο πιάνου ή έναν καλό κτηνίατρο) τείνουν επίσης να εκτείνονται έως τρεις βαθμούς.
Υπάρχουν και άλλοι τρεις πιθανοί λόγοι για τους οποίους η επιρροή μας είναι περιορισμένη:
Πρώτον, η επίδρασή μας στους άλλους μπορεί να εξασθενεί σαν το υδάτινο κύμα που δημιουργεί μια μικρή πέτρα την οποία ρίχνουμε στην ήρεμη επιφάνεια μιας λίμνης. Καθώς η πέτρα χτυπά στην επιφάνεια, μετατοπίζει έναν όγκο νερού, αλλά η ενέργεια του δημιουργούμενου κύματος διαχέεται σε όλο και μεγαλύτερη επιφάνεια καθώς αυτό διαδίδεται. Στο κοινωνικό επίπεδο, αντίστοιχα, η ακρίβεια των μεταδιδόμενων πληροφοριών φθίνει, όπως στο «χαλασμένο τηλέφωνο». Έτσι, αν κόψετε το κάπνισμα ή αν ενταχθείτε σε κάποιο πολιτικό κόμμα, μέχρι αυτή η πληροφορία να φθάσει στον φίλο της φίλης του φίλου της φίλης σας, ενδεχομένως να μην είναι πλέον ακριβής ή αξιόπιστη. Την εξήγηση αυτή την ονομάζουμε εγγενή εξασθένηση.
Δεύτερον, η επιρροή μπορεί να εκλείπει σταδιακά λόγω της αναπόφευκτης εξέλιξης του δικτύου, η οποία καθιστά τους συνδέσμους πέραν των τριών βαθμών ασταθείς. Οι δεσμοί σε ένα δίκτυο δεν είναι παντοτινοί. Φιλίες χαλάνε. Γείτονες μετακομίζουν. Ζευγάρια χωρίζουν. Άνθρωποι πεθαίνουν. Ο μόνος τρόπος να χαθεί μια άμεση επαφή είναι να χαθεί ο δεσμός μεταξύ των δυο μερών. Για ένα άτομο που βρίσκεται τρεις βαθμούς μακριά, όμως, αρκεί να κοπεί οποιοσδήποτε από τους τρεις δεσμούς ώστε να χαθεί τουλάχιστον μία οδός επικοινωνίας. Ως εκ τούτου, κατά μέσον όρο δεν διαθέτουμε σταθερούς δεσμούς με άτομα που απέχουν τέσσερις βαθμούς διαχωρισμού από εμάς, με δεδομένη την αστάθεια των ενδιάμεσων δεσμών. Την εξήγηση αυτή την ονομάζουμε αστάθεια του δικτύου.
Τρίτον, η εξελικτική βιολογία μπορεί να παίζει σημαντικό ρόλο. Όπως θα δούμε στο Κεφάλαιο Η, οι άνθρωποι φαίνεται να έχουν εξελιχθεί σε μικρές ομάδες, στις οποίες το κάθε άτομο μπορούσε να συνδέεται με όλα τα άλλα απέχοντας τρεις βαθμούς ή λιγότερους. Είναι πράγματι χρήσιμο να γνωρίζει κανείς ποιοι είναι οι εχθροί και ποιοι οι φίλοι του, ποιος χρειάζεται τη βοήθειά του και ποιος μπορεί να τον βοηθήσει. Είναι επίσης χρήσιμο να επηρεάζουμε άλλα μέλη της ομάδας μας, ώστε να ακολουθούν τη συμπεριφορά μας. Ωστόσο, δεν έχουμε ζήσει σε μεγάλες ομάδες για αρκετό χρόνο, ώστε η εξέλιξη να ευνοήσει τα άτομα που μπορούν να επεκτείνουν την επιρροή τους πέρα από τους τρεις βαθμούς. Με άλλα λόγια, δεν είναι εύκολο να επηρεάσουμε άτομα που βρίσκονται τέσσερις βαθμούς μακριά μας, διότι στο παρελθόν μας ως ανθρωπιδών δεν υπήρχαν γύρω μας άτομα που απείχαν τέσσερις βαθμούς από εμάς. Την εξήγηση αυτή την ονομάζουμε εξελικτικό σκοπό.
Φαίνεται πιθανόν όλοι αυτοί οι παράγοντες να παίζουν ρόλο. Ανεξάρτητα όμως από τους λόγους, ο Κανόνας των Τριών Βαθμών φαίνεται να είναι ένα σημαντικό μέρος του τρόπου με τον οποίο λειτουργούν τα ανθρώπινα κοινωνικά δίκτυα και εξακολουθεί να θέτει όρια στη δυνατότητα διασύνδεσής μας, παρότι η τεχνολογία μάς δίνει πρόσβαση σε τόσο πολλούς ανθρώπους.
Ενώ αυτό το εγγενές όριο οπωσδήποτε μας περιορίζει (ποιος δεν θα ήθελε να διαφεντεύει τον κόσμο;), δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πόσο μικρός είναι ο κόσμος. Αν συνδεόμαστε με τους πάντες απέχοντας έξι βαθμούς και μπορούμε να επηρεάζουμε όσους βρίσκονται σε ακτίνα τριών βαθμών, τότε θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι ο καθένας από εμάς μπορεί να έρθει σε επαφή με τον μισό πλανήτη.
Εξάλλου, μολονότι περιοριζόμαστε σε τρεις βαθμούς, το εύρος της επιρροής μας στους άλλους είναι τρομερό. Χάρη στη δομή των φυσικών κοινωνικών δικτύων, οι περισσότεροι από εμάς συνδεόμαστε με χιλιάδες ανθρώπους. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, ότι έχετε 20 κοινωνικές επαφές, στις οποίες συγκαταλέγονται πέντε φίλοι, πέντε συνάδελφοι και δέκα συγγενείς, με τον καθένα τους να έχει παρόμοιο αριθμό στενών επαφών. Αυτό σημαίνει ότι συνδέεστε έμμεσα με 400 άτομα σε απόσταση δύο βαθμών διαχωρισμού. Και η επιρροή σας δεν σταματά εκεί: ένα βήμα παρακάτω, στον τρίτο βαθμό, συνδέεστε με 8.οοο άτομα (20 χ20χ 20). Αυτός ο αριθμός θα πρέπει να περιλαμβάνει ολόκληρο τον πληθυσμό της μικρής πόλης της Οκλαχόμα στην οποία μεγάλωσε ο Τζέιμς.
Ενώ λοιπόν η διαπίστωση ότι υπάρχουν έξι βαθμοί διαχωρισμού ανάμεσα σε οποιαδήποτε δύο άτομα δείχνει το πόσο συνδεδεμένοι είμαστε, η παρατήρηση ότι υπάρχουν τρεις βαθμοί επιρροής δείχνει πόσο μεταδοτικοί είμαστε. Αυτές οι ιδιότητες, η σύνδεση και η μετάδοση, είναι η δομή και η λειτουργία των κοινωνικών δικτύων. Είναι η ανατομία και η φυσιολογία του ανθρώπινου υπεροργανισμού.
Επιλεγμένα αποσπάσματα από το βιβλίου του Nicholas A. Christakis, MD, PhD και James H. Fowler, PhD – Συνδεδεμένοι.. Εκδόσεις Κάτοπτρο
Αντικλείδι , https://antikleidi.com
Cosmopolis Organicity Movement / Κίνηση Οργανικότητας ΚΟΣΜΟΠΟΛΙΣ 